... Wartości osobiste a szczęście...
I. Czym są wartości i dlaczego są ważne?
Czy zastanawiałeś/zastanawiałaś się kiedyś, czym są wartości? Jaką rolę pełnią w naszym życiu? Jaki są Twoje najważniejsze wartości? Jaki mają one wpływ na Twoje zachowanie i wybory? Czy życie w zgodzie z nimi czyni Cię bardziej szczęśliwym /szczęśliwą?
Tymi tematami zajmowałem się ostatnimi czasy. Nawet odbyłem trening myśli.
W psychologii istnieje wiele podejść i definicji wartości. Jedna z nich mówi, że wartości to przekonania na temat tego, co jest w życiu ważne, do czego warto dążyć. Wpływają one na nasze zachowanie, motywują do określonych działań, pozwalają na ocenę i podejmowanie decyzji. Można powiedzieć, że są drogowskazami, które pokazują nam kierunek w życiu.
W czasie ostatnich tygodni zastanawiałem się nad tym i byłem zachęcany do tego, bym dobrze rozpoznał swoje wartości i żebym się postarał lepiej je realizować w życiu. Trening, który przeprowadziłem na sobie, miał przynieść konkretne korzyści.
Lepsze poznanie i określenie siebie, szczególnie teraz, w całkowicie nowej dla mnie sytuacji, co rzeczywiście kieruje moim życiem i zachowaniem. Wartości nie są jedynym czynnikiem, który wpływa na moje zachowanie, ale ustaliłem, że mogą mieć na nie duży wpływ.
Nauczenie się na nowo bardziej świadomie podejmować decyzje dotyczące ważnych dla mnie obszarów życia. Na przykład wiedząc, że najważniejsza dla mnie jest rodzina, mogę mieć większą łatwość w podjęciu decyzji dotyczących mojej pracy i tego, ile czasu i energii chcę jej poświęcić.
Zaplanować, jak najlepiej realizować wartości w codziennym życiu. Miał to być mój plan i miałem po treningu samodzielnie sprawdzał, czy życie bardziej w zgodzie ze swoimi wartościami sprawia, że czuję się lepiej, przynajmniej w sferze intelektu. Psychologowie, bowiem twierdzą, że jedną z przyczyn braku szczęścia może być brak spełnienia najważniejszych wartości. Jeśli na przykład ktoś ceni odnoszenie sukcesów, a mu się nie udaje ich osiągnąć, to raczej nie czuje się dobrze.
Świadomość swojej hierarchii wartości pomaga radzić sobie w trudnych sytuacjach. Na przykład takich, w których czujemy się odrzuceni przez innych, dotyka nas dezaprobata społeczna, otrzymujemy negatywne informacje zwrotne. Wówczas najczęściej wycofujemy się albo przyjmujemy postawę obronną. Jeśli jednak mamy okazję do refleksji nad tym, co jest co jest dla nas w życiu ważne, łatwiej nam to znieść.
W jednym z eksperymentów terapeuta poprosił mnie o udział w stresującej rozmowie kwalifikacyjnej, podczas której byłem oceniany przez inne osoby. Przed wykonaniem zadania mogłem skupić się na ważnych dla mnie wartościach. Mogłem się zastanowić także, jak mogę je wykorzystać w przyszłej pracy oraz w jaki sposób moje zajęcie mogłoby poprawić dobrostan innych ludzi. Ćwiczenie to przyniosło efekt taki, że po głębszym zastanowieniu się i afirmacji wartości, nie tylko łatwo przez taką rozmowę przeszedłem, lecz także pod względem fizjologicznym zniosłem stres i wysoko zostałem oceniony. Dlatego uważam, że w sytuacji, w której się znajduję, czyli wszystkiemu temu, co powoduje choroba ze mną, ważne jest aby, wziąć udział w treningu i zastanowić się, co jest w życiu ważne i zacząć to świadomie wprowadzać w życie. Każdemu, w każdym momencie życia, szczególnie dla tych dotkniętych chorobą, życzę tego samego.
W treningu, w którym wziąłem udział, terapeutka, terapeuci oparli się na liście podstawowych wartości ludzkich. Trzeba przy tym pamiętać, że nie ma wartości lepszych, ano gorszych – to są indywidualne wartości. Nad listą wartości pracował profesor Schwartz, a nazwy, które im nadał, być może różnią się od tych, których używamy na co dzień, ale terapeutka zwróciła mi uwagę, na to, że jeśli spojrzę na listę i zastanowię się, gdzie np. jest dla mnie taka wartość jak np. wolność, to być może będzie to kierowanie sobą, a być może bezpieczeństwo.
Lista wartości przedstawiona przez terapeutkę wygląda tak:
otwartość na zmianę – kierowanie sobą (niezależność w myśleniu, działaniu i wyborach; twórczość; wolność), stymulacja (zmienność, nowość, podniecenie), hedonizm (przyjemność, zmysłowe zaspokojenie);
umacnianie siebie – osiągnięcia (osobisty sukces osiągnięty zgodnie ze społecznymi standardami), władz (status i prestiż społeczny, dominacja nad innymi ludźmi, kontrola ludzi i zasobów);
zachowawczość – bezpieczeństwo (harmonia, porządek i stabilizacja w całym społeczeństwie i relacjach międzyludzkich, bezpieczeństwo własne, rodziny, narodu), przystosowanie (ograniczanie własnych działań, dążeń, impulsów, które mogłyby krzywdzić lub denerwować innych ludzi, naruszać społeczne oczekiwania lub normy), tradycja (akceptacja i podtrzymywanie zwyczajów, idei, tradycji własnej kultury religii lub rodziny, respekt w stosunku do tradycji);
przekraczanie siebie – życzliwość (dbanie o dobro bliskich osób, członków rodziny, grupy, przyjaciół), uniwersalizm (akceptacja i zrozumienie innych osób, różniących się danej osoby).
Otrzymałem od terapeutki informacje o tym, jakie wartości są najwyżej w mojej hierarchii. Co dokładnie znaczą dla mnie te wartości? Jak chciałbym je realizować w życiu? W jaki sposób mi się to udaje? Miałem tydzień na to, aby skupić się na wartości, która uzyskała najwyższe miejsce w mojej hierarchii (albo inną, którą z jakiegoś powodu zamierzałem się zająć najpierw). Co dla mnie znaczy ta wartość? Dlaczego jest dla Ciebie ważna? Czy realizujesz ją w stopniu, w jakim chciałbyś/chciałabyś? Jak chciałbyś/chciałabyś ją realizować?
Miałem zaplanować sobie, jakie działania w najbliższym tygodniu chciałbym podjąć, aby czuć, że realizuję ją w najlepszy sposób, w jaki obecnie mogę. Miałem zapisać konkretne rzeczy, które mogę zrobić w najbliższym terminie i postarać się wcielić w swój plan w życie. Tych działań nie musiało być dużo, ważna była ich jakość niż ilość. W ćwiczeniu liczą się małe kroki, to od nich miałem zacząć. Zostałem poproszony o założenie i wypełnienie dzienniczka, w którym miałem podać, nad którą wartością zamierzam pracować w najbliższym czasie oraz opisanie bardzo krótko, jak zamierzam ją realizować w życiu.
Korzyści ze znajomości swojej hierarchii wartości i realizowaniu ich w życiu.
Czym jest dobre, spełnione życie? Czego Ci w nim brakuje? Jakie Twoje obecne działania nie są spójne z wizją człowieka, jakim w głębi duszy chciałbyś/chciałabyś być? Odpowiedź na takie pytania pozwala zidentyfikować istotne dla Ciebie wartości i przyjrzeć się, czy realizujesz je w życiu w stopniu, w którym chcesz.
Zazwyczaj mamy więcej niż jedną istotną wartość w życiu – raczej tworzą one swego rodzaju hierarchię. Obejmują one różne obszar życia – mogą dotyczyć sfery fizycznej, psychicznej, duchowej czy społecznej. Wpływają na nasze samopoczucie i samoocenę. A co najważniejsze – nadają naszemu życiu sens. Bez nich możemy czuć się zagubieni i mieć poczucie braku spełnienia.
Praca nad wartościami stała się jednym z elementów Terapii Akceptacji i Zaangażowania (ACT). Jest to bardzo ważny obszar w terapii egzystencjalnej. W terapii tej (ACT) kładzie się duży nacisk na uświadomienie sobie, jakie wartości są dla nas najważniejsze i które nadają kierunek i sens naszemu życiu (np. bycie życzliwym). Ważne jest zaangażowane działanie, czyli podejmowanie działań zgodnych z wartościami (np. pomoc sąsiadce).
Osoby korzystające z tej formy terapii z pomocą psychoterapeuty ustalają cele związane z wartościami i planują, jak chcą je wprowadzić w życie. Na przykład jeśli wartością jest bycie dobrym rodzicem, działaniem może być spędzanie 2 wieczorów w tygodniu na czytaniu książki dziecku. Do takiego treningu zachęcam w trakcie treningu oraz po nim.
Czy w zeszłym tygodniu, w ogóle w ostatnim czasie, udało Ci się zidentyfikować wszystkie swoje najważniejsze wartości i pracować nad lepszym realizowaniem chociaż jednej z nich w życiu?
Jeśli nie, albo jeśli chcesz się nad tym jeszcze zastanowić, zapraszam Cię do zastanowienia się, co Ci przeszkodziło. W życiu często chcemy coś zrobić, ale różne rzeczy wchodzą nam w drogę, czegoś się boimy albo trudno nam ustawić priorytety. Zastanów się, co na co dzień przeszkadza Ci w życiu w zgodzie ze swoimi wartościami. Czy jesteś w stanie zidentyfikować główne bariery i jakoś sobie z nimi poradzić? Wyobraź sobie, że za sprawą czarodziejskiej różdżki wszystkie Twoje problemy i ograniczenia znikają. Co robiłbyś/robiłabyś częściej, a z jakich zachowań mógłbyś/mogłabyś zrezygnować? Jak zmieniłoby się Twoje zachowanie w stosunku do rodziny, przyjaciół, znajomych z pracy? A tera zastanów się, czy jest coś, co możesz robić już teraz? Może to być jakaś mała rzecz, a może całkiem duża. Jak wartością chcesz się zająć w tym tygodniu? Poświęć chwilę na zaplanowanie, co możesz zrobić, jak lepiej możesz ją realizować w życiu. A potem – do dzieła!
III. Więcej o wartościach i od czego zależą (w tym o kulturze)
Czym są, a czym nie są wartości? Skąd się biorą? Jak już wspomniałem, wartości mają wpływ na nasze zachowanie. Ale nie one jedyne. Wpływają na nas okoliczności zewnętrzne, konkretna sytuacja, w której jesteśmy, wymagania i oczekiwania innych, nasze uczucia, potrzeby itd.. Jak to wszystko odróżnić od wartości i zachowań, które są ich przejawem?
W książce „Zrozumieć ACT” R. Harrisa zawarta jest, między innymi, teza, że możemy czegoś w danej chwili potrzebować lub oczekiwać od innych, na przykład szacunku, miłości, życzliwości. Ale jeśli sami nie chcemy w ten sposób cały czas postępować, nie są to nasze wartości. Nie są nimi również zasady moralne i etyczne. Wartości są ponad podziałami na dobre i złe, na „właściwe” i „niewłaściwe”. Są nasze i pokazują, co jest dla nas ważne, niezależnie od tego, jak oceniają nas bliscy czy społeczeństwo.
Nikt nie może Ci wartości narzucić. Oczywiście to, jak zostaliśmy wychowani oraz religia i kultura mają wpływ na to, co jest dla nas istotne. Czasem warto się zastanowić, dlaczego ważne jest dla nas akurat to, a nie co innego. Ale bez względu na to, czy są one zgodne z wartościami Twoich bliskich czy danej społeczności, czy też nie. Twoje wartości są po prostu Twoje.
Różne kraje różnią się też tym, jakie wartości są w nich dominujące. W krajach zachodu częściej ceniony jest rozwój indywidualny, dobrostan jednostki, produktywność, osiągnięcia. W krajach Wschodu cenione jest natomiast bycie członkiem rodziny, społeczności, dbanie o innych, posłuszeństwo.
Każdy kraj można ocenić na trzech wymiarach:
autonomia versus zakorzenienie – czy w danym kraju ludzie są widziani jako odrębne jednostki, zachęca się do swobodnego wybierania celów i aktywności (autonomia) czy może raczej ludzie są zachęcani do tego, żeby ludzie byli ze sobą mocno powiązani, cenili bardziej dobra wspólnot niż swoje własne (zakorzenienie); hierarchia versus egalitaryzm – czy w danym kraju ceni się autorytet, przypisane role ustawione w jakimś porządku od ważniejszego do mniej ważnego, z nierównym dostępem do władzy (hierarchia) czy ludzie są zachęcani do wspólnoty grupowej i dbałości o siebie nawzajem a sprawiedliwość społeczna jest ważna (egalitaryzm); harmonia versus mistrzostwo – kultury, w których ważna jest harmonia kładą nacisk na dostosowanie się do świata i warunków, a kultury nastawione na mistrzostwo zachęcają do asertywności i podporządkowywania środowiska potrzebom i celom jednostek.
Jak myślisz, gdzie jest Polska na każdym z tych wymiarów? Miej to na uwadze pracując nad realizacją swoich prywatnych wartości. Być może są one spójne z Polską kulturą, a być może jesteś nieco buntownikiem.
IV. Dlaczego warto być systematycznym w realizowaniu wartości?
Zapewne widziałeś/widziałaś w życiu wiele filmów, w którym bohater lub bohaterka doświadcza jakiegoś kryzysu (na przykład traci majątek, zapada na ciężką chorobę), ale paradoksalnie dzięki temu uświadamia sobie, co naprawdę jest ważne w jego/jej życiu. I zaczyna żyć zgodnie z tym. Byś może osobiście znasz taką osobę. Ale czy musimy czekać na duży kryzys, aby zacząć realizować to, na czym nam najbardziej zależy?
Dla wielu osób kryzys związany z pojawieniem się koronawirusa spowodował zmiany, które zmusiły do myślenia, co jest naprawdę ważne. Niezależnie od tego, co myślisz o epidemii i czy boisz się zachorowania, czy nie, sam fakt ograniczeń, które spowodował, był dużym wyzwaniem. Część z nas dzięki temu więcej czasu spędziła z rodziną, część z nas odwrotnie – była od niej odizolowana. Niektórzy stracili pracę albo część dochodów. Albo poczuli się zagrożeni taką możliwością. Ale dla wielu z nas to mógł być też czas na refleksję nad tym, co jest naprawdę ważne. Rodzina? Praca? Zdrowie? Bezpieczeństwo? Pomaganie innym?
A jak było w Twoim przypadku? Czy ten okres przyniósł jakieś zmiany w Twoim życiu i dał szansę na przewartościowanie?
Jak to się dzieje, że się oddalamy od swoich wartości? Czasem pochłania nas codzienne życie, obowiązki, wymagania innych. Brakuje nam czasu na to, by pomyśleć, co jest dla nas najważniejsze. Tymczasem nawet jak już raz to zrobiliśmy, może się okazać, że nasza hierarchia wartości się zmieni. Nasze życie się zmienia i to, co było ważne kilka lat temu, może już nie być takie teraz. Na przykład kiedyś mogło nam bardziej zależeć na rozwoju osobistym, a obecnie ważniejsza może być rodzina – albo odwrotnie. Dlatego ważne jest, aby co jakiś czas wracać do pytania o to, co sprawia, że nasze życie jest dobre – i do zastanowienia się, jak to wprowadzić w życie.
Już teraz możesz zastanowić się, czy w Twoim życiu jest wiele wzorców zachowania, które oddalają Cię od wartościowego życia. Czy często działasz w sposób rutynowy, automatyczny albo impulsywny, reaktywny? Jeśli działamy tylko w taki bezrefleksyjny sposób, zdarza się, że prowadzi to do depresji czy nałogów. Powiedzenie, że praca nad wartościami jest jedynym i wystarczającym ratunkiem byłoby nadużyciem, ale warto się zastanowić, gdzie po drodze zgubiliśmy to, co nadaj naszemu życiu sens.
I zadać sobie pytanie, jak, krok po kroku, możemy to odzyskać.
V. Wyniki testu dotyczącego ważnych dla Ciebie wartości
Poniżej jest lista 4 najważniejszych dla Ciebie wartości. Przygotowaliśmy je na podstawie testu, który wypełniałeś/łaś. Do interpretacji wyników mogą Ci się przydać materiały o teorii wartości Schwartza, które przesyłamy w załączeniu.
Najważniejsza dla Ciebie wartość to tradycja.
Druga najważniejsza dla Ciebie wartość to uniwersalizm.
Trzecia i czwarta najważniejsza dla Ciebie wartość (z tą samą liczbą punktów) to kierowanie sobą i życzliwość.
Opisy wszystkich wartości, którymi się kierujesz, znajdziesz poniżej:
Kierowanie sobą - ludzie którzy cenią tę wartość lubią niezależnie myśleć i działać, samodzielnie wybierają swoje cele i podejmują samodzielnie decyzje. Chcą czuć się wolni w tym, co robią, lubią rozumieć rzeczy po swojemu i kształtować opinie po swojemu;
Stymulacja - ważne są dla Ciebie te wartości, to znaczy, że cenisz poszukiwanie nowości, dążenie do ekscytującego i urozmaiconego życia;
Hedonizm - ważne jest dla Ciebie przyjemne spędzanie czasu, zaspokajanie własnych potrzeb, także zmysłowych;
Osiągnięcia – ważny jest dla Ciebie osobisty sukces osiągnięty zgodnie ze społecznymi standardami, Twoje wysokie kompetencje oraz bycie docenianym przez innych.
Władza - cenisz wartość władzy, to znaczy, że ważny jest dla Ciebie wysoki status i prestiż społeczny, być może lubisz też dominować nad innymi ludźmi. Istotne mogą być dla Ciebie także dobra materialne i pokazywanie innym swojej zasobności;
Bezpieczeństwo - ważne jest dla Ciebie bezpieczeństwo, to znaczy że cenisz sobie harmonię i porządek, ważne jest dla Ciebie poczucie, że Ty i Twoja rodzina jesteście bezpieczni. Cenisz także stabilizację w całym społeczeństwie i relacjach międzyludzkich;
Przystosowanie - cenisz te wartości, to znaczy, że ważne jest dla Ciebie ograniczanie własnych działań, dążeń, impulsów, które mogłyby krzywdzić lub denerwować innych ludzi, naruszać społeczne oczekiwania lub normy. Ważne jest dla Ciebie przystosowywanie się do innych osób i do reguł;
Tradycja - cenisz te wartości, to znaczy że ważny jest dla Ciebie szacunek wobec rytuałów, podtrzymywanie zwyczajów, idei i tradycji własnej kultury, religii lub rodziny oraz respekt w stosunku do tradycji. Istotna dla Ciebie może być także skromność i cenienie tego, co już posiadasz;
Życzliwość - oznacza to, że ważna jest dla Ciebie troska o dobro najbliższych, rodziny, przyjaciół, znajomych; a także pomaganie im, przyjaźń, miłość. Zależy Ci także na tym, aby można było na nich polegać i być godnym zaufania;
Uniwersalizm - istotne jest dla Ciebie jest dobro wszystkich ludzi, tolerancja, sprawiedliwość i akceptacja osób, różniących się od nich. Ważna jest dla nich także dbałość o ochronę środowiska, mądrość i pokój na świecie.
...cdn...
Komentarze
Prześlij komentarz